Nếu bạn thử nhìn vào sự phát triển logo qua các thời kì của Nike, Mercedes, hay là Microsoft Windows, bạn sẽ thấy có một điểm chung: sự đơn giản. Các logo càng ngày càng đơn giản. Xu hướng đơn giản hóa hiện không chỉ ở trong thiết kế đồ họa, mà còn ảnh hưởng rất nhiều tới thế giới công nghệ ngày nay.

Xu hướng đơn giản hóa

Trước khi iPhone đình đám của Apple xuất hiện, những chiếc điện thoại trông như thế nào, hình vuông, hình bầu dục, gập, trượt, bút, nhiều nút, bàn phím đầy đủ, đủ loại đường nét góc cạnh,… Sau khi iPhone ra đời với đúng 1 nút bấm, hình dáng gần như phẳng lì, toàn đường nét cơ bản, thì điện thoại bây giờ trông như thế này:

Các hãng điện thoại đua nhau tìm kiếm những thiết kế đơn giản nhất có thể, nhiều đường thẳng, mặt phẳng, ít nút.

Máy tính cũng thế

Hay trên Internet

Phần mềm

Tất cả đều ngày một đơn giản hơn.

Ưu điểm của đơn giản

Đơn giản thì dễ dùng. Sản phẩm càng đơn giản càng dễ dùng. Chỉ trừ một số người chuyên sâu hay mày mò khám phá, còn lại đại đa số người sử dụng bình thường thích một sản phẩm động đến là biết cách dùng. Người ta kể rằng Steve Jobs đã yêu cầu đội ngũ kỹ sư thiết kế iPod làm thế nào để người nghe có thể chọn được bài hát ưa thích trong vòng 3 thao tác. Hoặc như Google, ngoài chất lượng tìm kiếm, một phần cũng quan trọng cho sự thành công của họ là thiết kế đơn giản, đơn giản đến mức hầu như bất kì ai cũng có thể sử dụng được mà không phải học hỏi gì nhiều. Kết quả là 70% số người dùng máy MP3 nghe nhạc bằng iPod và trên 80% lượng tìm kiếm internet dùng Google.

Không chỉ dễ dùng, việc đơn giản hóa sản phẩm giúp cho các nhà phát triển được tập trung vào chất lượng. Những người theo chủ nghĩa đơn giản có câu “Ít hơn tức là nhiều hơn” (Less is More). Cùng một công sức bỏ ra, phần mềm đơn giản hơn, ít chức năng hơn đồng nghĩa với chất lượng mỗi chức năng sẽ nhiều hơn. Hãy nghe lời Steve Jobs khuyên Larry Page, CEO, của Google: “Xác định 5 sản phẩm chính của anh là gì, rồi quăng hết những thứ còn lại đi. Những thứ đó chỉ có kìm hãm anh lại thôi”. Chúng ta không thực sự biết có phải Larry Page  nghe lời Jobs hay không, nhưng danh sách những sản phẩm, dịch vụ mà Google khai tử dưới thời Larry Page cũng khá dài: Bookmarks Lists, Friend Connect, Google Gears, Google Search Timeline, Google Wave, Knol, CalDAV API, Google Building Maker, Google Cloud Connect,… Thay vào đó, Google Search, sản phẩm chủ lực củaGoogle, mỗi ngày lại một thêm cải tiến, tiện lợi hơn cho người dùng và doanh thu của Google tăng đều trong mấy năm qua.

Dấu ấn của đơn giản in đậm nét trong tất cả các sản phẩm đặc sắc ở nhiều lĩnh vực khác nhau trong cuộc sống, không chỉ riêng công nghệ. Những chiếc siêu xe không bao giờ nhiều màu, thậm chí đa số chỉ một màu rất cơ bản là đen hoặc trắng. Những bộ trang phục sang trọng không bao giờ tua rua. Những văn bản chuyên nghiệp không có quá 2 font chữ.
Vậy tại sao người ta không làm mọi thứ đều đơn giản? Bởi vì làm đơn giản rất khó.

Sự phức tạp của đơn giản

Jonathan Ive, thiết kế trưởng Apple, tác giả những chiếc máy Mac đơn giản mà sành điệu, nói: Để làm ra một thứ đơn giản, người ta phải làm rất nhiều điều phức tạp phía sau.
Chúng ta thử nhìn vào logo của Apple, một quả táo cắn dở trông rất vừa mắt được tạo nên bởi vài đường tròn đơn giản, thế nhưng ẩn sau vài cái đường tròn đơn giản đấy là cả một công trình phức tạp, tính toán kĩ càng áp dụng tỉ lệ vàng, tỉ lệ hài hòa nhất trong tự nhiên, như thế này:

Vậy đơn giản ở đây phải hiểu là đơn giản phía người dùng, không phải đơn giản cho người làm sản phẩm. Thực tế, càng đơn giản cho người dùng bao nhiêu, càng phức tạp cho người phát triển bấy nhiêu.

Hồi tôi còn học trong trường đại học, làm bài tập lập trình, để chương trình chạy ra được kết quả thì nhanh, nhưng lập trình để cho thầy giáo kiểm tra bài một cách thuận tiện nhất, ít thao tác nhất, trình bày ra màn hình một cách đẹp đẽ nhất có thể thì tốn rất nhiều thời gian và công sức. Tỉ lệ công sức đôi khi đến mức 20-80, với chỉ 20% dành cho việc chương trình chạy ra kết quả.

Việc đơn giản hóa sản phẩm là một việc rất khó mà nhiều khi những hãng khổng lồ cũng không làm nổi. Hãy thử xem một người dùng bình thường muốn xem để sửa thông số DNS trong Windows 7 bằng giao diện đồ họa mất bao lâu: 10 cái click chuột. Trong khi Mac OS chỉ mất 4, chưa đến một nửa. Đó là lí do tại sao người ta có câu “một khi đã dùng Mac sẽ không bao giờ muốn quay lại Windows”.

Làm thế nào để đơn giản

Điều đầu tiên hãy mạnh dạn gạt bỏ bớt chức năng định làm trong sản phẩm. Chỉ để lại một số ít những chức năng tối cần thiết cho người dùng. Thống kê cho thấy trong một hệ thống thông thường có đến 45% số lượng chức năng không bao giờ dùng đến, 35% ít khi dùng, chỉ có 20% là thường sử dụng. Vậy đừng lo việc lược bớt chức năng sẽ làm phần mềm của bạn không đáp ứng được yêu cầu người sử dụng. Thực tế, nhiều chức năng chỉ làm đội chi phí và thêm bối rối cho phía khách hàng mà thôi.

Hình dưới đây vẫn thường được đem ra để chỉ trích việc Microsoft ôm đồm quá nhiều chức năng vào trong Office khiến người sử dụng phải trả thêm tiền cho những chức năng mà họ hầu như không bao giờ động đến.

Hãy điều tra thị trường thật kỹ. Sắp xếp thứ tự ưu tiên các chức năng. Dũng cảm loại bỏ những chức năng không bao giờ hoặc thậm chí ít khi dùng. Ngày trước, khi Apple bỏ ổ đĩa mềm ra khỏi máy Mac, họ cũng bị phê phán rất nhiều. Nhưng chỉ ít lâu sau, ổ mềm đã biến mất sạch khỏi các PC mới xuất xưởng của những hãng sản xuất máy tính lớn còn lại. Thời gian sẽ cho câu trả lời.

Tối giản giao diện. Bỏ tất cả những chi tiết rườm rà. Giấu đi những thanh công cụ, những phím bấm ít khi dùng. Tối đa hóa không gian làm việc cho người sử dụng. Làm như Google khi thiết kế Chrome: “Chúng tôi muốn dành cho người dùng không gian lướt web rộng nhất có thể”. Chrome đã bỏ hết các menu truyền thống, gộp thanh tìm kiếm và địa chỉ vào thành một, tận dụng viền cửa sổ (window border) để đặt các tab, status bar chỉ hiện lên khi cần. Hãy nhìn sự thay đổi giao diện của Firefox, đối thủ sừng sỏ trong trận chiến trình duyệt, ở trang trước để thấy sự thành công của giao diện tối giản như thế nào.

Thay đổi tư duy. Chú trọng vào chất hơn lượng của sản phẩm. Một trong những tư duy tiêu biểu theo hướng này là đường lối của những nhà phát triển hệ điều hành Unix: Làm đúng 1 việc, và làm thật tốt việc đó (Do one thing and do it well). Họ không khuyến khích người lập trình làm ra những phần mềm nhiều chức năng, nhiều hiệu ứng. Họ yêu cầu mỗi phần mềm chỉ cần làm đúng một việc và giải quyết rốt ráo tất cả vấn đề xung quanh nó. Copy chỉ làm đúng việc copy, không thêm “cut” hay chức năng khác.
Kết quả là các hệ điều hành họ nix có một hệ thống phần mềm cơ bản hoạt động rất ổn định và vô cùng mạnh mẽ.
Để kết thúc, xin lại trích lời “quái kiệt đơn giản” Jonathan Ive: “Làm ra những sản phẩm đơn giản, đơn giản đến mức người sử dụng không hề nhận thấy sản phẩm đã giải quyết được những công việc phức tạp đến thế nào”.

Mê Kim Dung